LAND OF MILK AND HONEY |
In collaboration with Chris Van der Veken
|
Andrea Zrno
Andrea Zrno
Chris Van der Veken
Andrea Zrno
Chris Van der Veken
|
Andrea Zrno
Chris Van der Veken
Chris Van der Veken
Chris Van der Veken
|
Predgovor za izložbu u Galeriji SC, 2019.
Piše: Jozefina Ćurković
Fraza U zemlji meda i mlijeka kolokvijalno se upotrebljava u opisivanju mjesta koje karakteriziraju izuzetno povoljni životni i radni
uvjeti te opća propulzivnost. Ipak, u osvit globalne klimatske i političke krize i rastakanja mita o tzv. državi blagostanja, u ovaj izraz
bez iznimke upisujemo pejorativno značenje. Konotiranje izložbe na takav način daje naslutiti da se u ovom umjetničkom procesu
kulturni stereotipi, kao diskurzivne tvorevine s pripadajućim simboličkim teretom, testiraju i dekonstruiraju, ustupajući mjesto
višeznačnim i potencijalno subvertivnim tumačenjima. Prihvaćajući se nekoliko općih mjesta iz repertoara predodžbi o jednom
geografskom prostoru - u ovom slučaju Belgiji - Andrea Zrno i Chris Van der Veken ukrštavaju svoje perspektive u vizualnom dijalogu
o dijeljenom životnom prostoru. On se temelji s jedne strane na istraživanju različitih dimenzija vlastitog iskustva kulturno-geografske
izmještenosti i tapkanju u relativno nepoznatom - s uvijek prisutnim pogledom unatrag, na ono poznato - a s druge na interpretaciji
odabranih tema iz rakursa onoga koji ih iskustveno (pre)poznaje i u većoj ili manjoj mjeri osjeća kao svoje.
Krećući od općeg ka pojedinačnom, osobnom iskustvu, umjetnici propituju održivost normativnih sustava pojednostavljenog znanja i
obrazaca življenja. Gradacijom motiva u radu 2. 2 million bulbs and one more - od linijskog crteža primarnom bojom, koji predstavlja
shematski prikaz osvijetljene mreže prometnica, preko intimističkog prizora memorabilije iz djetinjstva, do video snimke objekta s
pozadinskim zvukom prometa u koji je upisan snažan osjećaj frustracije (ulične svjetiljke koja se nalazi pod prozorom obiteljske kuće
umjetnika) – umjetnici razlamaju i očuđuju utjecaj umjetnog osvjetljenja na svakodnevni život. ‘Osobna’ ulična svjetiljka tako
predstavlja supstrat generalne pretjerane osvijetljenosti i izloženosti pogledu.
U radu Kuća umjetnici se poigravaju belgijskom izrekom prema kojoj Svaki belgijanac nosi ciglu u želucu, što hoće reći da je čovjekova
želja za kontinuiranom izgradnjom i napretkom uvjetovana njegovim nacionalnim identitetom. Jukstapozicija prikaza karakteristične
flamanske kuće i videoperformansa u kojemu umjetnica gradi improvizirano sklonište - kuću od sirovog materijala kojime su bili
okruženi tijekom građevinskih radova u vlastitom domu - rezultira humornim diptihom čija simbolika nadilazi puku dihotomiju teorije i
prakse ili općenitog i individualnog. Na sličan način umjetnici uranjaju u ljetni dan proveden u ljetovalištu Westende. Uvećani detalj u
sugestivnoj vibrantno crvenoj boji prati svojevrsna legenda koja upućuje na to da se i poimanje ljetovanja i ljeta mijenja s geografskom
izmještenošću. Jednako tako, najviša točka u Belgiji (Hoge Venen) za Zrno je tek pozicija s koje promatra jednolično sivo nebo koje
je projicirano, dok fotografija koja je sastavni dio rada prikazuje i krajolik, upućujući tako na značajan dio ambijenta koji umjetnica
nesvjesno ispušta iz svoje vizure.
U zaključku istraživanja uvjeta postojanja u određenom prostornom kontekstu, autori interpretiraju političku situaciju u zemlji
definiranu separatističkim tendencijama u njezinim dvjema regijama. Tako nas posljednja etapa ovog vizualnog eseja vraća na
početak, pokazujući jasno da je mitologem zemlje meda i mlijeka neodrživ i itekako podložan kontingenciji pogleda. Dok s jedne
strane sustav države-nacije opstaje upravo zahvaljujući afirmaciji stereotipa (nužnih prije svega radi svoje mobilizacijske funkcije),
unutar tog istog kompleksa događa se razdor. Umjesto da osigura restrukturiranje problematičnih obrazaca upravljanja, mogućnost
rascjepljenja Belgije na dvije autonomne regije perpetuira podijeljenosti i polariziranu društveno-političku klimu, te je upravo ovaj
paradoksalni proces u fokusu rada Part II of Belgium on Fire.
Susreti i odmicanja u percepciji s dvaju motrišta naglašavaju se različitim medijima ali i prevladavajućim spektrom boja. Ipak, pozicije
u umjetničkom dijalogu nisu kategorički proturječne - radi se tek o dvjema optikama specifičnih figura iz kulturnog imaginarija jedne
nacije. Od naizgled benignih pitanja, kao što su poimanje ljetnog odmora i odnos prema javnoj rasvjeti, do onih kompleksnijih koji se
tiču stanja izmještenosti i nesigurnosti ili neizvjesnosti političke situacije u zemlji, izložba u cjelini sugerira pomak od esencijalističkog
tumačenja (nacionalnog) identiteta kao stabilnog, fiksiranog i nepromjenjivog ka afirmaciji njegove poroznosti, fragmentiranosti i
nedovršenosti.
Mjesto gdje apsurd živi punim plućima
Kroz dva sup(r)otstavljena glasa, izložba Zemlja meda i mlijeka prikazuje fluidne perspektive iz kojih autori različitog porijekla dekonstruiraju dijeljenu svakodnevicu.
Piše: Mirna Rul
"…this ain't no lan' of milk an' honey like the preachers say."
John Steinbeck, The Grapes of Wrath
"Idite iz zemlje svoje, iz zavičaja i doma očinskog, u krajeve koje ću ti pokazati", rekao je prema Knjizi postanka Jahve Abrahamu, uputivši ga da "izabrani narod" izbavi iz egipatskog ropstva i povede Izraelce u Kanaan, obećanu zemlju – zemlju u kojoj teku med i mlijeko. Starozavjetnom sintagmom poslužili su se Andrea Zrno i Chris Van der Veken u nazivu multimedijalne izložbe Zemlja meda i mlijeka održane u Galeriji SC, no "obećana zemlja" u njihovu slučaju nije Izrael već Belgija, pri čemu dvoje umjetnika, ujedno i životnih partnera, tu zemlju promatra iz bitno različitih rakursa. Naime, Van der Veken rođeni je Belgijanac, dok se Zrno ondje doselila prije šest godina. Prvi Belgiju vidi punu živih boja i nijansi, dok je našoj emigrantici ona sva siva, tmurna, hladna i – prije svega – strana. Odlučivši ovom izložbom zemlju u kojoj žive prikazati kroz njene tipičnosti, barem kako ih oni sami subjektivno doživljavaju, autori ulaze kako u međusobni dijalog, tako i u onaj s posjetiocima izložbe, ostavljajući im konačan sud o tome je li zaista riječ o zemlji u kojoj teku med i mlijeko.
Postav izložbe stavlja radove dvoje autora u kontrapunkt, bez legendi i naziva i bez eksplicitne naznake tko je autor kojega, čime je potencirana fluidnost perspektive kao i hibridna forma izložbe, ističući ipak zajednički stav kako je riječ o zemlji u kojoj "apsurd živi punim plućima, a kontrast je dio svakodnevice". Upravo ovakva kontrapunktna tehnika pripovijedanja najznačajnija je forca izložbe Zemlja meda i mlijeka i ono što je izdvaja od nekih sličnih projekata koji se na ovaj ili onaj način bave temom iseljeništva ili pak memorijama određenih geografskih lokacija. Polifonija se manifestira kroz prisustvo dva (naizgled) suprotstavljena glasa te onog potencijalnog – promatračevog – čija je svrha dokidanje uloge sveznajućeg pripovjedača te otvaranje prostora za "teorijski nedovršiv dijalog lišen završne riječi i samim tim nepodložan jedinstvenoj interpretaciji". Uloga je polifonijskog pripovijedanja, prema Bahtinu, rastvaranje objektivne stvarnosti, a Zrno i Van der Veken belgijsku stvarnost dekonstruiraju bez namjere da je hvale ili kritiziraju. Oni je tek promatraju, evidentiraju i prezentiraju kao otvoren konstrukt unutar kojeg odbijaju zauzeti poziciju autora kao neprikosnovenog semantičkog autoriteta.
Ipak, teško je u nazivu izložbe ne iščitati ironiju koja, tematski, priziva onu iz Steinbeckovih Plodova gnjeva. Kao što su Steinbeckovi junaci u vrijeme Velike depresije i nestašice posla odlučili napustiti imanje i uputiti se u Kaliforniju koju su, idealizirajući je, doživljavali kao obećanu zemlju, tako su i emigranti iz istočnoeuropskih zemalja percipirali Zapad, kamo su odlazili u potrazi za nekim boljim životom. Naravno, u romanu se ispostavlja da je Kalifornija daleko od "zemlje meda i mlijeka", kao što se nerijetko dešavalo i da su domaći emigranti, suočeni s realnošću, izgubili ideale o obećanoj zemlji na Zapadu.
U radu Bakina kutija Andrea Zrno izlaže sadržaj stare metalne kutije koja je nekada pripadala njenoj baki. Riječ je o šivačem priboru – škarama, koncima i pribadačama – a auru nečega što nadilazi njihovu uporabnu svrhu daje im činjenica da je kutija, sada u vlasništvu unuke, nakon bakine smrti prešla put od Njemačke do Belgije. Naime, i baka je, poput svoje nasljednice, napustila dom pronašavši novi u zemlji koja je za Hrvate tradicionalno predstavljala onu obećanu. A kako se u Flandriji ne bi osjećala strankinjom, Zrno od izolacijskog materijala koji se tijekom mjeseci renovacije nalazio na krovu njihove zgrade, odlučuje sagraditi primitivnu "kuću". Ovaj pokušaj "asimilacije" dokumentira u radu pod nazivom Kuća, u kojem se referira na poslovicu kako je svaki Belgijanac rođen s "ciglom u želucu" ("elke Belg wordt geboren met de baksteen in de maag"), odnosno s cjeloživotnom potrebom za građenjem, nadograđivanjem i renovacijom svojih nekretnina. Belgijska predgrađa prepuna su čudnovatih zdanja, dok je građevinski materijal moguće vidjeti u brojnim dvorištima kako čeka vikend, kad građevinske intervencije dobivaju puni zamah. Živopisne nastambe, nastale kao rezultat ovih akcija, umjetnicu ipak čine nešto manje nostalgičnom, podsjećajući je na slične primjere divlje gradnje u domovini.
S druge strane Andrein partner, belgijski umjetnik Chris Van der Veken kao da promatrajući belgijska predgrađa ne koristi iste naočale, izlažući grafiku idilične atmosfere koja prikazuje tipičnu flamansku kuću s velikom okućnicom okruženu šumom. Da smo ponekad kratkovidni kada su u pitanju situacije ili stvari uz koje smo sentimentalno vezani, čitamo i u radu 2.2. million bulbs and one more. Sastoji se od crteža žutim flomasterom koji predstavlja tlocrtni prikaz autocesta u Belgiji, fotografija objekata čije su fasade okićene neonskim reklamama, akvatinte koja prikazuje metalni autić, autorovu omiljenu igračku iz djetinjstva te video rada koji u loopu "vrti" snimku ulične lampe koja se nalazi tik do prozora spavaće sobe umjetničkog para. Prilikom spomenute renovacije kuće, od grada Antwerpena zatraženo je uklanjanje svjetiljke, no zahtjev je odbijen, a cijela je priča završila pomicanjem svjetiljke tek nekoliko centimetara dalje od njene prvotne pozicije.
I dok umjetnica progovara o problemima svjetlosnog onečišćenja u ovoj zemlji, koje se najekstremnije očituje duž belgijskih prometnica – osvijetljene su ogromnim brojem rasvjetnih tijela, zbog čega, promatramo li Europu noću iz zraka, ovu zemlju jedinu jasno uočavamo – asocijacija njenog partera na belgijske ceste je autić iz sedamdesetih godina, vremena njegova djetinjstva. Slična kontrapunktna tehnika dolazi do izražaja i u radu pod nazivom Westende, u kojem je riječ o poznatom flandrijskom ljetovalištu. Umjetnik se prisjeća ljeta, kupaćih kostima i topline koju potencira upotrebom crvene i narančaste boje, dok umjetnica u "svom dijelu" rada – karti Belgije – koristi iste boje kako bi istaknula dijelove zemlje s najvišim prosječnim temperaturama. One iznose 10-12 stupnjeva, čime na duhovit način daje do znanja kako se ljetovanje na Sjevernom moru iz njene perspektive ne doima odveć primamljivo.
Emocije utječu na formiranje memorija o nekom prostoru i vremenu te predstavljaju katalizatore u kreiranju stavova i sjećanja, zbog čega je razumljiv različit diskurs dvoje umjetnika. Memorije određenog mjesta isprepliću se s onim osobnim, a umjetnikov je diskurs neminovno obilježen onime što Svetlana Boym naziva refleksivnom nostalgijom – sviješću o "čežnji i gubitku, nesavršenim procesom sjećanja". Refleksivna je nostalgija, u svojoj suštini, kreativna, autoironična i retrospektivna, te iako na prvi pogled predstavlja čežnju za nekim određenim prostorom, ona je zapravo "odbijanje prepuštanja ireverzibilnosti vremena". Riječ je o urbanom odnosno globalnom fenomenu u kojem grad postaje "mjesto osporavanog sjećanja, platno na koje domaćini i pridošlice zajedno projiciraju kaleidoskopske iluzije autentičnosti". Drugi je tip nostalgije onaj restorativan, koji predstavlja temelj rekreiranja religioznih i nacionalističkih rituala, a Van der Vekenov rad Part II of Belgium on Fire predstavlja kritikuupravo takvih nacionalističkih težnji. Riječ je o triptihu koji se kritički osvrće na težnje za razdvajanjem Flandrije i Valonije kao mogućim rješenjem napetih političkih odnosa, a crvena boja i naziv rad ukazuju kako je riječ o gorućem problemu ove zemlje, u kojoj separatističke težnje ne jenjavaju.
Hoge venen samostalni je rad Andree Zrno i predstavlja svojevrsni komentar izložbe, njen pogovor i/ili predgovor, kojim sutorica zaokružuje ovu "biokularnu" priču. Rad se sastoji od videa i fotografija u kojima dominira sivo nebo snimljeno u blizini njemačke granice, na najvišoj točki Belgije s koje autorica promatra bakinu "zemlju meda i mlijeka". Iako Zrno uočava apsurdnost činjenice da se najviši vrh Belgije zapravo nalazi na 694 m nadmorske visine, tj. u ravnici, uspoređujući ga s gotovo trostuko višom Dinarom, njen pogled nije uperen prema Hrvatskoj. I premda je promatračima jasno kako ironijski momenti ove izložbe izviruju, gotovo na nesvjesnoj razini, upravo u usporedbama s domovinom, o idealizaciji i sentimentalnosti u njenim radovima nema govora, dok se refleksivna nostalgija čita tek između redova.
"Prijelom u mojoj sudbini omogućio mi je kasnije sinkopalni užitak kojeg se ni za što na svijetu ne bih odrekao", piše Nabokov u svom djelu Govori, sjećanja, govoreći o egzilu u Ameriku. Odlaskom i defamilijarizacijskom perspektivom koja se neminovno rađa u migracijskim procesima, dobiva se nova perspektiva pri promatranju, kako prostora koji se napušta, tako i onog kamo se dolazi, a ambivalentnost ovakvog bivanja omogućuje ironijski odmak i karakterističan pogled "iskosa". Efekt bivanja "ni na nebu ni na zemlji" proizlazi iz suvremene nostalgije, onakve kakom je vidi Svetlana Boym – istovremene čežnje za domom i muke od bivanja ondje.
ENGLISH
"Go forth from your country, from your homeland and your father's house, to the lands I will show you," said Jehovah to Abraham, instructing him to liberate the "chosen people" from Egyptian slavery and lead the Israelites to Canaan, the promised land – a land flowing with milk and honey. Andrea Zrno and Chris Van der Veken used this Old Testament phrase in the title of their multimedia exhibition "Land of Milk and Honey" held at the SC Gallery, but in their case, the "promised land" is not Israel but Belgium, with the two artists, also life partners, viewing this country from significantly different perspectives. Van der Veken, a native Belgian, sees Belgium full of vibrant colors and nuances, while to our emigrant, it appears all gray, gloomy, cold, and – above all – foreign. By choosing to present the country they live in through its peculiarities, at least as they subjectively perceive them, the authors engage in both an internal dialogue and one with the visitors of the exhibition, leaving them to ultimately judge whether it is indeed a land flowing with milk and honey.
The exhibition layout juxtaposes the works of the two authors without legends or titles and without explicit indication of who created which work, thereby emphasizing the fluidity of perspective and the hybrid form of the exhibition, while still asserting a shared stance that Belgium is a country where "absurdity thrives and contrast is part of everyday life." This contrapuntal storytelling technique is the main strength of the "Land of Milk and Honey" exhibition and what sets it apart from similar projects dealing with migration or memories of specific geographical locations. Polyphony is manifested through the presence of two (seemingly) opposing voices and that of the potential – the observer – whose purpose is to break the role of the omniscient narrator and make room for a "theoretically unfinished dialogue devoid of a final word and therefore immune to unique interpretation." The role of polyphonic storytelling, according to Bakhtin, is to dissolve objective reality, and Zrno and Van der Veken deconstruct Belgian reality without the intention of praising or criticizing it. They merely observe, document, and present it as an open construct within which they refuse to assume the position of the author as an unquestioned semantic authority.
However, it is difficult not to read irony in the title of the exhibition, thematically reminiscent of Steinbeck's "The Grapes of Wrath." Just as Steinbeck's characters during the Great Depression and unemployment decided to leave their farm and head to California, which they idealized as the promised land, so too did immigrants from Eastern European countries perceive the West, where they went in search of a better life. Of course, the novel reveals that California is far from the "land of milk and honey," as often happened that home-stayers, confronted with reality, lost their ideals of the promised land in the West.
In the work "Baka's Box," Andrea Zrno exhibits the contents of an old metal box that once belonged to her grandmother. It contains sewing supplies – scissors, threads, and pins – and the aura of something that transcends their intended use is given by the fact that the box, now owned by her granddaughter, moved from Germany to Belgium after her grandmother's death. Just like her successor, her grandmother also left her home to find a new one, in a country that traditionally represented the promised land for Croats. And so as not to feel like a foreigner in Flanders, Zrno decides to build a primitive "house" from insulation material that was on the roof of their building during months of renovation. She documents this attempt at "assimilation" in the work titled "House," referring to the saying that every Belgian is born with "a brick in the stomach," meaning a lifelong need to build, expand, and renovate their real estate. Belgian suburbs are full of peculiar constructions, while construction material can be found in many backyards, waiting for the weekend when building activities are in full swing. However, the colorful dwellings resulting from these actions make the artist somewhat less nostalgic, as they remind her of similar examples of wild construction in her homeland.
On the other hand, Chris Van der Veken, Andrea's partner, seems to use a different lens when observing Flemish suburbs, exhibiting graphics of an idyllic atmosphere showing a typical Flemish house with a large garden surrounded by woods. That we are sometimes short-sighted when it comes to situations or things we are sentimentally attached to is also evident in his work "2.2 million bulbs and one more." It consists of drawings in yellow marker representing a floor plan of highways in Belgium, photos of buildings with facades covered in neon advertisements, an etching depicting a metal car, the artist's favorite toy car from his childhood, and a video work showing in a loop the recording of a street lamp located right by the bedroom window of the artist couple. During the aforementioned renovation of their house, the city of Antwerp was asked to remove the lamp, but the request was denied, and the whole story ended with the lamp being moved just a few centimeters further from its original position.
While the artist speaks about the issues of light pollution in this country, which is most extreme along Belgian highways – illuminated with a huge number of street lights, causing Belgium to be the only country clearly visible when looking at Europe from the sky at night – her partner's association with Belgian roads is a car from the seventies, from his childhood. A similar contrapuntal technique is evident in the work titled Westende, which depicts a well-known Flemish seaside resort. The artist recalls summer, swimsuits, and warmth, emphasized by the use of red and orange colors, while the artist in "her part" of the work – a map of Belgium – uses the same colors to highlight parts of the country with the highest average temperatures. These amount to 10-12 degrees, humorously indicating that a vacation at the North Sea doesn't seem very appealing from her perspective.
Emotions influence the formation of memories of a particular space and time and serve as catalysts in forming viewpoints and memories, making the different discourses of the two artists understandable. Memories of a particular place mingle with personal memories, and the artist's discourse is inevitably marked by what Svetlana Boym calls reflexive nostalgia – an awareness of "longing and loss, an imperfect process of memory." Reflexive nostalgia is essentially creative, self-ironic, and retrospective, and although it initially seems to represent a longing for a particular space, it is actually a "refusal to accept the irreversibility of time." It is an urban or global phenomenon in which the city becomes a "place of contested memories," a canvas upon which both residents and newcomers project kaleidoscopic illusions of authenticity. The other kind of nostalgia is the restorative one, which forms the basis for the restoration of religious and nationalist rituals, and Van der Veken's work "Part II of Belgium on Fire" criticizes precisely such nationalist aspirations. It consists of a triptych that critically reflects on the aspirations to separate Flanders and Wallonia as a possible solution to tense political relations, and the red color and the name of the work indicate that it is a burning issue in this country, where separatist aspirations do not diminish.
"Hoge venen" is Andrea Zrno's independent work and represents a kind of commentary on the exhibition, her epilogue and/or preface, with which the author rounds off this "biocular" story. The work consists of videos and photos dominated by a grayish sky, photographed near the German border, at the highest point of Belgium from which the author observes her grandmother's "land of milk and honey." Although Zrno notes the absurdity of the fact that the highest point of Belgium is actually at 694 meters above sea level, in a plain, her gaze is not directed towards Croatia. And although it is clear to viewers that the ironic moments of this exhibition emerge, almost on an unconscious level, there is no idealization and sentimentality in her works, while reflexive nostalgia is only read between the lines.
NEDERLANDS
"Ga uit uw land, uit uw geboorteplaats en het huis van uw vader, naar het land dat ik u zal tonen", zei Jahwe volgens het boek Genesis tegen Abraham, hem aanwijzend om het "uitverkoren volk" te bevrijden uit de Egyptische slavernij en de Israëlieten naar Kanaän te leiden, het beloofde land - een land waar melk en honing stromen. Andrea Zrno en Chris Van der Veken maakten gebruik van deze oude uitdrukking in de titel van hun multimediale tentoonstelling "Land van melk en honing", gehouden in de SC Gallery, maar in hun geval is het "beloofde land" niet Israël, maar België. Hierbij observeren de twee kunstenaars, die ook levenspartners zijn, dit land vanuit wezenlijk verschillende perspectieven. Van der Veken is een geboren Belg, terwijl Zrno daar zes jaar geleden naartoe verhuisde. De eerste ziet België vol levendige kleuren en nuances, terwijl het voor onze emigrant alles grijs, somber, koud en - bovenal - vreemd lijkt. Door met deze tentoonstelling het land waar ze wonen te presenteren door middel van hun eigen typische kenmerken, zoals ze die subjectief ervaren, gaan de auteurs een dialoog aan met elkaar en met de bezoekers van de tentoonstelling, waarbij ze hen uiteindelijk laten oordelen of het echt een land is waar melk en honing stromen.
De opstelling van de tentoonstelling plaatst het werk van de twee auteurs tegenover elkaar, zonder legendes en titels en zonder expliciete aanduiding van wie welk werk heeft gemaakt, waardoor de vloeibaarheid van perspectief en de hybride vorm van de tentoonstelling worden benadrukt. Toch benadrukken ze gezamenlijk dat het een land is waar "absurditeit volop leeft en contrast deel uitmaakt van het dagelijks leven". Deze contrapunttechniek van vertellen is precies wat de tentoonstelling "Land van melk en honing" onderscheidt en het onderscheidt van vergelijkbare projecten die op de een of andere manier te maken hebben met het thema van migratie of de herinneringen aan specifieke geografische locaties. Polyfonie manifesteert zich door de aanwezigheid van twee (schijnbaar) tegenstrijdige stemmen en die van de potentiële - de toeschouwer - wiens doel het is om de rol van alwetende verteller te doorbreken en ruimte te maken voor "theoretisch onvoltooide dialoog zonder definitief woord en daardoor ongevoelig voor unieke interpretatie". De rol van polyfonisch vertellen, volgens Bahktin, is het ontbinden van de objectieve realiteit, en Zrno en Van der Veken deconstrueren de Belgische realiteit zonder de intentie om deze te prijzen of te bekritiseren. Ze observeren, documenteren en presenteren het slechts als een open constructie waarbinnen ze geen positie als auteur innemen als onbetwiste semantische autoriteit.
Toch is het moeilijk om geen ironie te lezen in de titel van de tentoonstelling, die thematisch doet denken aan die van Steinbecks "The Grapes of Wrath". Net zoals de personages van Steinbeck in de tijd van de Grote Depressie en werkloosheid besloten om hun boerderij te verlaten en naar Californië te gaan, dat ze idealiseerden als het beloofde land, zo zagen ook emigranten uit Oost-Europese landen het Westen, waar ze naartoe gingen op zoek naar een beter leven. Natuurlijk blijkt uit de roman dat Californië verre van het "land van melk en honing" is, zoals het vaak gebeurde dat thuisblijvers, geconfronteerd met de realiteit, hun idealen van het beloofde land in het Westen verloren.
In het werk "Baka's doos" exposeert Andrea Zrno de inhoud van een oude metalen doos die ooit toebehoorde aan haar grootmoeder. Het gaat om naaigerei - scharen, garen en spelden - en de aura van iets dat hun gebruiksdoel overstijgt, wordt gegeven door het feit dat de doos, nu in het bezit van haar kleindochter, na de dood van haar grootmoeder van Duitsland naar België is verhuisd. Net als haar opvolgster, verliet haar grootmoeder ook haar huis om elders een nieuw thuis te vinden, in een land dat voor Kroaten traditioneel het beloofde land vertegenwoordigde. En om zich niet als buitenlander in Vlaanderen te voelen, besluit Zrno van isolatiemateriaal dat tijdens maanden van renovatie op het dak van hun gebouw lag, een primitief "huis" te bouwen. Deze poging tot "assimilatie" documenteert ze in het werk genaamd "Huis", waarin ze verwijst naar het gezegde dat elke Belg geboren wordt met "een baksteen in de maag", oftewel met een levenslange behoefte om te bouwen, uit te breiden en zijn onroerend goed te renoveren. De buitenwijken van België zijn vol met eigenaardige constructies, terwijl bouwmateriaal in veel achtertuinen te vinden is, wachtend op het weekend wanneer bouwactiviteiten in volle gang zijn. De kleurrijke woningen die het resultaat zijn van deze acties maken de kunstenaar echter iets minder nostalgisch, omdat ze haar herinneren aan soortgelijke voorbeelden van wild bouwen in haar thuisland.
Aan de andere kant lijkt Chris Van der Veken, de partner van Andrea, bij het observeren van de Vlaamse buitenwijken niet dezelfde bril te gebruiken, waarbij hij grafisch werk tentoonstelt van een idyllische sfeer die een typisch Vlaams huis met een grote tuin omringd door bos laat zien. Dat we soms kortzichtig zijn als het gaat om situaties of dingen waarmee we sentimenteel verbonden zijn, lezen we ook in zijn werk "2,2 miljoen lampen en nog een". Dit bestaat uit tekeningen met een gele viltstift die een plattegrond van snelwegen in België voorstellen, foto's van gebouwen met gevels bedekt met neonreclames, een ets die een metalen auto laat zien, de favoriete speelgoedauto van de kunstenaar uit zijn jeugd, en een videowerk dat in een loop de opname laat zien van een straatlantaarn die zich vlak bij het raam van de slaapkamer van het kunstenaarspaar bevindt. Tijdens de eerder genoemde renovatie van hun huis werd de stad Antwerpen gevraagd om de lantaarn te verwijderen, maar het verzoek werd afgewezen, en het hele verhaal eindigde met het verplaatsen van de lantaarn slechts een paar centimeter verder van zijn oorspronkelijke positie.
Terwijl de kunstenares spreekt over de problemen van lichtvervuiling in dit land, die zich het meest extreem voordoet langs de Belgische snelwegen - verlicht met een enorm aantal straatverlichting, waardoor, wanneer we 's nachts naar Europa kijken vanuit de lucht, dit land als enige duidelijk zichtbaar is - associeert haar partner de Belgische wegen met een auto uit de jaren zeventig, uit zijn kindertijd. Een vergelijkbare contrapunttechniek komt tot uiting in het werk getiteld "Westende", waarbij het gaat om een bekend Vlaams vakantieoord. De kunstenaar herinnert zich de zomer, zwempakken en de warmte die hij benadrukt door het gebruik van rode en oranje kleuren, terwijl de kunstenares in "haar deel" van het werk - een kaart van België - dezelfde kleuren gebruikt om de delen van het land met de hoogste gemiddelde temperaturen te markeren. Deze bedragen 10-12 graden, waarmee ze op humoristische wijze aangeeft dat een vakantie aan de Noordzee vanuit haar perspectief niet erg aantrekkelijk lijkt.
Emoties beïnvloeden de vorming van herinneringen aan een bepaalde ruimte en tijd en dienen als katalysatoren bij het vormen van standpunten en herinneringen, wat de verschillende discoursen van de twee kunstenaars begrijpelijk maakt. Herinneringen aan een bepaalde plaats vermengen zich met persoonlijke herinneringen, en het discours van de kunstenaar is onvermijdelijk gemarkeerd door wat Svetlana Boym noemt reflexieve nostalgie - een bewustzijn van "verlangen en verlies, een onvolmaakt proces van herinnering". Reflexieve nostalgie is in wezen creatief, zelfironisch en retrospectief, en hoewel het op het eerste gezicht een verlangen naar een bepaalde ruimte lijkt te vertegenwoordigen, is het eigenlijk een "weigering om de onomkeerbaarheid van de tijd te accepteren". Het is een stedelijk of mondiaal fenomeen waarin de stad een "plaats van betwiste herinneringen" wordt, een doek waarop zowel de bewoners als de nieuwkomers samen kaleidoscopische illusies van authenticiteit projecteren. De andere soort nostalgie is de restauratieve, die de basis vormt voor het herstel van religieuze en nationalistische rituelen, en Van der Vekens werk "Deel II van België in brand" bekritiseert juist dergelijke nationalistische aspiraties. Het gaat om een triptiek dat kritisch terugkijkt op de strevingen om Vlaanderen en Wallonië te scheiden als een mogelijke oplossing voor gespannen politieke relaties, en de rode kleur en de naam van het werk geven aan dat het gaat om een brandend probleem in dit land, waar separatistische strevingen niet afnemen.
"Hoge venen" is het zelfstandige werk van Andrea Zrno en vertegenwoordigt een soort commentaar op de tentoonstelling, haar nawoord en/of voorwoord, waarmee de auteur dit "bioculaire" verhaal afrondt. Het werk bestaat uit video's en foto's waarin een grijsachtige lucht domineert, gefotografeerd in de buurt van de Duitse grens, op het hoogste punt van België van waaruit de auteur het "land van melk en honing" van haar grootmoeder observeert. Hoewel Zrno de absurditeit opmerkt van het feit dat het hoogste punt van België eigenlijk op 694 meter boven zeeniveau ligt, oftewel in een vlakte, is haar blik niet gericht op Kroatië. En hoewel het voor de toeschouwers duidelijk is dat de ironische momenten van deze tentoonstelling naar voren komen, bijna op een onbewust niveau, is er geen sprake van idealisering en sentimentaliteit in haar werken, terwijl reflexieve nostalgie alleen tussen de regels door te lezen is.